Dubrownik (chorw. Dubrovnik, wł. Ragusa), miasto w południowej Dalmacji, nad Morzem Adriatyckim, nazywane Perłą Adriatyku, zajmuje 143,35 km² powierzchni i jest domem dla około 42,6 tys. mieszkańców. Właściwy Dubrownik zajmuje tylko część gminy miejskiej Grad Dubrovnik. Jest siedzibą władz żupanii dubrownicko-neretwiańskiej. Pod zarządem władz miejskich pozostają także wyspy Archipelagu Elafitskiego: Šipan, Lopud, Koločep, Tajan, Olipa, Jakljan i Daksa. Dubrownik ma klimat typowo śródziemnomorski - przeciętne roczne opady kształtują się w okolicach 1250 mm, a słońce świeci przez prawie 2600 godz. w roku.

Dubrownik został założony na jednym z ważniejszych morskich szlaków handlowych, prowadzących ze wschodu na zachód, niedaleko ujścia Neretwy. Centrum osadniczym i najstarszą częścią miasta jest Stari Grad - Stare Miasto. Dzisiejsza nadmorska część dzielnicy Stari grad pierwotnie stanowiła wysepkę Lausa (bądź Lave) z małą osadą i kościółkiem, oddzieloną od lądu bagnistym przesmykiem. Nazwa kolonii - Lausa - po grecku oznacza skałę. Po najeździe Słowian na Bałkany na początku VIIw. na wysepce osiedlili się uchodźcy ze zrujnowanej przez Słowian rzymskiej osady Epidaurum (dzisiejszy Cavtat), leżącej nieco na południe. Możliwe, że już wcześniej, od czasów kolonizacji greckiej, wyspa ta stanowiła kotwicowisko statków żeglujących wzdłuż wybrzeża dalmatyńskiego.

Powstała osada nosiła nazwę Ragusium (z której powstała później włoska i dalmatyńska nazwa Ragusa) i zajmowała północno - zachodnią część dzisiejszej południowej połowy Starego Miasta. Połączenie z lądem stałym znajdowało się w okolicy dzisiejszej bramy Pile. Uchodźcy z Epidaurum przynieśli ze sobą regularny, rzymski sposób rozplanowania miasta, widoczny do dziś w układzie ulic. W Xw. rozwijające się miasto zajęło pozostałą, południowo - wschodnią część wyspy, zwaną Pustijerna / Posterula, czyli pustać (pustkowie).

Na lądzie stałym naprzeciw wysepki Słowianie założyli własną osadę - Dubravę, nazwaną tak od porastającego teren dębu skalnego. Obie osady istniały koło siebie przez kilka stuleci, aż w końcu w XIIw. przesmyk morski oddzielający Lausa od lądu zasypano i obie osady połączyły się, tworząc niezwykły słowiańsko - romański konglomerat. Tak powstałe miasto zostało jeszcze w pierwszej połowie XIVw. powiększone o okolice dzisiejszego klasztoru dominikanów (północno - wschodni narożnik Starego Miasta). Dubrownik w skali średniowiecznej był miastem obszernym. Miasto od początku swego istnienia było otoczone murami obronnymi, które wciąż poszerzano i podwyższano, aż utworzyły potężną twierdzę.

Raguza (Rausa, Ragusium), bo tak nazwano nowy ośrodek, prężnie rozwijała się dzięki dogodnemu położeniu na ważnym szlaku handlowo - militarnym.

Miasto początkowo podlegało cesarstwu bizantyjskiemu, jednak wraz z wyrugowaniem cesarstwa z Adriatyku zależność ta została zrzucona i Dubrownik związał się z Wenecją. W 867r. miasto przetrzymało 15-miesięczne oblężenie Saracenów. W 925r. stało się siedzibą biskupa, od 1022r. – arcybiskupa. Od 1204r. miasto musiało uznać zwierzchnictwo Wenecji, ale był to akt czysto formalny, gdyż Raguza nadal prowadziła niezależną politykę handlową, jednak wielokrotnie popadała w zależność od innych lokalnych potęg - Chorwacji, Normanów italskich (1172, 1186-1190), Serbii (1172-1186, 1252-1275). Konkurencja interesów obu miast doprowadziła do zerwania z Wenecją. W 1358r. zawarto traktat w Zadarze, na mocy którego Raguza dostała się pod zwierzchnictwo Królestwa Węgier, a po ich upadku w 1526r. - imperium ottomańskiego. Zależności te były na tyle symboliczne, że miasto stopniowo rozwinęło się w osobne państwo - Republikę Dubrownicką, republikę rządzoną przez arystokrację - patrycjat, nabywający ogromne bogactwa w drodze handlu. Rody kupców - patrycjuszy początkowo były romańskie, ale od XIIw. cała ludność miasta stopniowo się slawizowała. W XVw. Dubrownik był już jednolicie słowiański.

Dubrownik nie miał bogactw naturalnych ani nawet większego zaplecza lądowego. W okresie od IXw. do 1427r. ukształtował się pas posiadłości miejskich wzdłuż wybrzeża dalmatyńskiego, rozciągający się od półwyspu Pelješac na północy do Zatoki Kotorskiej na południu, ale nie miał on większego znaczenia gospodarczego. Bogactwo miasta wyrosło wyłącznie na handlu, początkowo, pod naciskiem Wenecji, ograniczonym do Bałkanów, ale od XIIIw. obejmującym już całą wschodnią część Morza Śródziemnego.

Rozkwit miasta trwał od XIII do XVIw., a największy nastąpił na przełomie XV i XVIw., gdy Dubrownik uzyskał niepodległość i stał się republiką, miastem - państwem, konkurując z Wenecją pod względem politycznym i gospodarczym. Posiadał własną flagę, na której widniał wizerunek św. Błażeja - patrona miasta, odrębną walutę oraz prawo otwierania swoich konsulatów w innych krajach. Na czele miasta stał rektor, wspierały go Wielka Rada, Mała Rada oraz Senat. Żeby rządy były jak najbardziej demokratyczne, rektor wybierany był co miesiąc. Dubrownik powiększał swoje terytorium, anektując pas wybrzeża od półwyspu Pelješac po miasto Cavtat, a także wyspy Mljet oraz Lastovo. Mieszkańcy Dubrownika bogacili się na handlu morskim i lądowym, a flota rosła w siłę, dysponując ostatecznie ponad 200 statkami, które regularnie docierały do Egiptu, Syrii, Hiszpanii, Francji i Turcji.

Zasolenie Adriatyku wynosi przeciętnie 38,3% (Bałtyku zaś zaledwie 7,7%) co przyczyniło się do tworzenia przez miejscową ludność tzw. solin (płytkie baseny, do których doprowadza się wodę kanałami), w których metodą odparowywania pozyskuje się sól morską. Warzelnie takie rozpoczęto budować już w XIIIw. i stanowiły one wówczas jeden z filarów gospodarki Dubrownika.

Od 1525r. Dubrownik płacił Turkom roczny haracz, dzięki któremu miał zagwarantowane bezpieczeństwo. Państwo - miasto rozwijało sieć swoich konsulatów w znaczniejszych ośrodkach Europy, dbając o przychylność silnych państw. Jedynym większym wrogiem (ze względów ekonomicznych) była Wenecja, z którą dubrowniczanie konkurowali. W Dubrowniku, jako jedynym mieście Europy, rozwijał się handel białymi niewolnikami. W tym czasie powstała większość budowli i urządzeń miejskich, stanowiących dziś jego zabytki.

Doskonała sytuacja gospodarcza i bezpieczeństwo ufortyfikowanego miasta sprzyjały rozwojowi kultury i nauki. Do najsławniejszych pisarzy zalicza się Marina Držiča (1508-67), autora komedii "Dundo Maroje", a do wielkich dzieł poemat historyczny "Osman", w którym znajduje się opis zwycięstwa Polaków pod Chocimiem. Świat nauki reprezentował Ruđer Bošković (1711-87), którego prace przyczyniły się do rozwoju fizyki, geografii, astronomii i trygonometrii.

Zmierzch Republiki Dubrownickiej i jej stolicy, podobnie jak pozostałych śródziemnomorskich republik kupieckich, był skutkiem wielkiej zmiany szlaków handlowych w Europie po odkryciu Ameryki w XVw. i utracie znaczenia gospodarczego szlaków śródziemnomorskich. Ponadto ciosem dla miasta było trzęsienie ziemi 6 kwietnia 1667r., w którym zginęło ponad trzy czwarte mieszkańców i które znacznie zniszczyło miasto. Z renesansowej zabudowy zachowały się pałac Sponza i pałac Rektorów.

Miasto co prawda zostało odbudowane, ale gospodarczo już się nie podźwignęło. Podupadła Republika przetrwała do czasów napoleońskich. 26 maja 1806r. miasto zostało bez walki zajęte przez oddziały napoleońskie. 31 sierpnia 1808r. Republika Dubrownicka została zniesiona przez władze napoleońskie. Miasto z okręgiem zostało przyłączone najpierw do napoleońskiego Królestwa Włoch, a następnie do Prowincji Iliryjskich – posiadłości Cesarstwa Francuskiego. Po upadku Napoleona Kongres Wiedeński włączył tereny dawnej Republiki do Królestwa Dalmacji, a to z kolei do Cesarstwa Austrii, pod której zarządem Dubrownik pozostał do końca I wojny światowej.

W austriackiej Dalmacji, na najdalszych peryferiach monarchii, Dubrownik został odcięty od swego bałkańskiego zaplecza i podupadł, stając się prowincjonalnym portem handlowym o lokalnym znaczeniu. Ponowny rozwój, choć powolny, zaczął się po zjednoczeniu Dalmacji i Bośni w jednym państwie - Królestwie Jugosławii w 1918r.

Podczas II wojny światowej, w toku kampanii na Bałkanach, 10 kwietnia 1941r. lotnictwo włoskie bombardowało miasto, a 17 kwietnia 1941r. Dubrownik został bez walki zajęty przez 17. korpus włoski, nadeszły z Albanii. Po upadku Jugosławii Dubrownik wszedł w skład Niezależnego Państwa Chorwackiego, w którym był siedzibą władz żupy Dubrava we włoskiej strefie wpływów. W komunistycznej Jugosławii po 1945r. Dubrownik znalazł się w Socjalistycznej Republice Chorwacji.

Po II wojnie światowej nastąpił rozkwit turystyki, przynosząc olbrzymie zyski ówczesnej Jugosławii. Dlatego właśnie, po upadku federacji, Serbowie nie chcieli dopuścić do powstania odrębnego państwa chorwackiego. Separacja Chorwacji od byłej Jugosławii bardzo krwawo odbiła się na Dubrowniku. W październiku 1991r. miasto zaatakowały połączone wojska serbskie i czarnogórskie. Od strony morza ostrzeliwała je flota jugosłowiańska, a z położonych na wschodzie wysokich gór atakowali Czarnogórcy. Oblężenie trwało do maja 1992r. i spowodowało śmierć ponad 3 tys. ludzi, a ok. 20 tys. mieszkańców straciło dach nad głową. Uszkodzono 68% spośród 824 budynków Starego Miasta. Na szczęście po zniszczeniach wojennych dziś nie ma już prawie śladu, tylko rzadkie ślady po kulach i nowe dachówki przypominają o niedawnej tragedii.

Od 1992r. sytuację miasta komplikuje terytorialne odcięcie go od reszty Chorwacji przez fragment Bośni i Hercegowiny koło Neum (w XVIIw. przekazany przez Republikę Dubrownicką imperium osmańskiemu w celu utworzenia bariery przed Wenecją). Nie było to problemem za czasów jugosłowiańskich, ale stało się nim po zapadnięciu granicy Unii Europejskiej.

Stare Miasto (chorw. Stari Grad) Dubrownika stanowi unikalny w Europie, zachowany w całości układ urbanistyczny średniowiecznego miasta wraz z systemem umocnień obronnych. Jako takie zostało w całości wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na Starym Mieście znajdują się niemal wszystkie zabytki miasta.

Na system fortyfikacji miejskich, zachowany w stanie niemal nie zmienionym od XVIIw., składają się mury miejskie, a w ich ciągu baszty i bramy: baszta Minčeta, baszta Asimon, baszta św. Łukasza, fort-baszta św. Jana, baszta św. Zbawiciela, baszta św. Stefana, baszta św. Małgorzaty, baszta św. Piotra (Mrtvo zvono), baszta Bokar, baszta Puncjela, brama Pile, brama Buže, brama Ploče, brama Peskarija, brama Ponte, a także umocnienia poza murami: fort Lovrijenac, fort Revelin.

Mury o długości 1940m budowane były od IX do XVIIw. Dzięki kolejnym przebudowom, od strony lądu mierzą do 25m wysokości i 4-6m grubości, natomiast są cieńsze od strony morza, tu wspomaga je wysokie urwisko. Przez lata skutecznie chroniły miasto, a obecnie dają szansę turystom zobaczyć je z góry. Fosa okalająca mury miejskie została częściowo zasypana, urządzono w niej ulicę, parkingi i skwery.

Wewnątrz murów rozciąga się średniowieczny zespół miejski, stanowiący zabytek jako całość, jak również zawierający wiele poszczególnych zabytkowych miejsc i budowli.

Brama Pile (chorw. Vrata od Pila), mieszcząca się w zachodniej pierzei murów miejskich Dubrownika, między basztami Puncjela i Minčeta, prowadziła do przedmieścia Pile i obsługiwała większość ruchu lądowego. Przejście przez mury w miejscu bramy Pile było najstarszym z istniejących, funkcjonowało od czasu założenia miasta, początkowo jako jedyny dostęp z zewnątrz, bo znajdowało się w punkcie, gdzie wysepka Lausa stykała się z lądem stałym.

Brama Pile składa się z bramy zewnętrznej i wewnętrznej. Wokół rosną drzewa pomarańczowe i cytrynowe.

Brama zewnętrzna, wychodząca bezpośrednio na fosę, została wzniesiona w 1537r. w stylu renesansowym. W 1397r. nad fosą przerzucono stały kamienny most o jednym przęśle. Przy poszerzeniu fosy w 1471r. most ten został rozebrany i zastąpiony kamiennym mostem o trzech przęsłach projektu Paskoje Miličevicia. W latach 1533-37 przęsło przed bramą zostało zastąpione drewnianym mostem zwodzonym. We wnęce nad bramą zewnętrzną stoi posąg patrona miasta, św. Błażeja (chorw. sv. Vlaho), wykonany w 1922r. przez wybitnego chorwackiego rzeźbiarza Ivana Meštrovicia.

Nad bramą wewnętrzną stała baszta Pile, poświadczona w 972r. Pierwsze wzmianki o bramie wewnętrznej pochodzą z XIIIw. Dzisiejszą bramę wewnętrzną zbudowano w 1460r. w stylu gotyckim, na wzór bramy Peskarija po przeciwnej stronie miasta. W 1818r. Austriacy rozebrali basztę Pile.

Fort Lovrijenac (chorw. Tvrđava Lovrijenac) znajduje się na zewnątrz murów miejskich, na południowy zachód od bramy Pile, na skalistym półwyspie Lovrijenac, między zatoczkami Uvala Kolorina i Uvala Pile. Nazwa pochodzi od świętego Wawrzyńca.

Skała, na której posadowiono fort, sięga 37m n.p.m. Fort jest trójpoziomową budowlą na planie trójkąta. Ściany od strony lądu i morza mają grubość 4-12m, sufit ma grubość 1,5m. Ściana od strony miasta ma grubość tylko 0,6m - jako zabezpieczenie na wypadek przejęcia fortu przez wroga zewnętrznego bądź wewnętrznego. Prowadziły do niego dwa mosty zwodzone i dwoje wrót. Załogę stanowiło 20-25 żołnierzy, których dowódcę zmieniano co miesiąc. Fort był wyposażony w 10 dział dużego kalibru.

We wnęce w ścianie nad bramą stoi renesansowy posąg świętego Błażeja dłuta Vicka Lujova z Korčuli. Nad bramą widnieje napis "NON BENE PRO TOTO LIBERTAS VENDITUR AURO" - "Wolność nie jest na sprzedaż [nawet] za wszystko złoto".

Legenda głosi, że fort został zbudowany na początku XIw., w ciągu trzech miesięcy po tym, jak dubrowniczanie dowiedzieli się, że Republika Wenecka planuje na tym półwyspie budowę fortu szachującego Dubrownik. W rzeczywistości pierwsza wzmianka o forcie pochodzi z 1301r. i dotyczy wyboru jego dowódcy. Fort był systematycznie naprawiany, został również odbudowany po częściowym zniszczeniu po trzęsieniu ziemi w 1667r. Za panowania austriackiego fort został pozbawiony funkcji militarnej.

Lovrijenac można zwiedzać codziennie z wyjątkiem niedziel. Obecnie fort znany jest jako niezwykła scena teatralna, jedna z najsłynniejszych na świecie.

Naprzeciwko fortu Lovrijenac, po drugiej stronie zatoczki Uvala Pile, w zachodniej pierzei murów miejskich, na niewielkim cyplu wcinającym się w morze, w miejscu, gdzie mury opuszczają brzeg i zaczynają biec w głąb lądu, stoi baszta Bokar (chorw. kula Bokar), wzniesiona w latach 1461-1570. Ma plan podkowy i trzy kondygnacje ze strzelnicami armatnimi oraz kazamaty mieszczące magazyny broni i prochu. Jej główną funkcją była obrona fosy i bramy Pile.

Najważniejszą ulicą Dubrownika jest Placa (lub Stradun), licząca sobie około 300m, przebiegająca przez środek Starego Miasta,rozciągająca się w kierunku wschód - zachód pomiędzy dwiema bramami miejskimi Pile i Peskarija.

Istnieje kilka teorii tłumaczących genezę tej arterii. Jedna z nich opiera się na założeniu, że w przeszłości na miejscu dzisiejszej Placa znajdował się bagienny teren, rozdzielający porzymską osadę Raguzę i słowiańską Dubrawę. W IXw. teren ten został zasypany, spajając dwa niegdyś oddzielne twory.

Placa została wykonana z białego wapienia, pochodzącego z wyspy Brač. Przez wieki kamień nabrał niebywałego połysku i gładkości, co przyczyniło się do powstania określenia "ulica - salon".

Obie nazwy pochodzą od słów, oznaczających ulicę, o ile jednak Placa wywodzi się z neutralnego łacińskiego "platea", o tyle popularniejsza Stradun jest złośliwie zgrubionym przezwiskiem nadanym jej przez Wenecjan.

Funkcja Placa ukształtowała się w XIIw. Obecny wygląd zawdzięcza odbudowie miasta po wielkim trzęsieniu ziemi w 1667r. Wcześniej po obu stronach znajdowały się bogate renesansowe pałace, podobne do pałacu Sponza albo pałacu Rektorów. Podczas odbudowy Dubrownika po kataklizmie skupiono się na szybkim przywróceniu miasta do życia, toteż mniej ważne były względy estetyczne.

Po 1667r. Statut Republiki ściśle określał sposób budowy zabudowy mieszkalnej. Według ówczesnych przepisów do domu miały prowadzić drzwi na koljeno, z jednym skrzydłem zabudowanym do połowy. Parter przeznaczony był do handlu i pracy, a do magazynu miało wchodzić się od strony bocznej ulicy. Na pierwszym piętrze były mieszkania, choć różne pokoje znajdowały się również na piętrzę drugim. Kuchnia i pozostałe pomieszczenia gospodarskie miały być zawsze na poddaszu, co miało uniemożliwić czy raczej utrudnić rozprzestrzenianie się pożarów.

Przy ulicy znajduje się wiele ważnych pomników historii miasta. Obecnie stanowi popularne miejsce spacerów, zarówno wśród miejscowej ludności, jak i zagranicznych turystów. Służy również jako miejsce dorocznych uroczystości: procesji 3 lutego na cześć św. Błażeja, patrona miasta oraz obchodów przyjęcia Nowego Roku.

Na początku i końcu ulicy znajdują się dwie fontanny - Mała i Wielka Studnia Onofria.

Obydwie studnie zostały zaprojektowane i zbudowane przez neapolskiego budowniczego Onofrio di Giordano della Cava w 1438r., jako część dubrownickiego systemu wodociągowego, dostarczającego miastu wodę ze źródeł rzeki Dubrovački, odległych o 12 km.

Wielka Studnia Onofria (chorw. Velika Onofrijeva česma) jest okrągłą, dosyć sporą budowlą. Pierwotnie była bardzo bogato zdobiona, ale po trzęsieniu ziemi w XVIIw. uległa zniszczeniu i do dzisiaj zachowało się jedynie 16 rzeźbionych masek, z ust których wypływa woda. Podobno, jeżeli ktoś napije się wody ze wszystkich szesnastu kranów, obchodząc fontannę zgodnie z ruchem wskazówek zegara, spełni się jego życzenie.

Zdobienia na Małej Studni Onofria (chorw. Mala Onofrijeva česma) wykonał rzeźbiarz Petar Martinov. Fontanna zaopatrywała w wodę targowisko na Placu Luža. W średniowieczu miała znaczenie religijne, korzystali zeń bowiem tylko chrześcijanie. W bezpośrednim sąsiedztwie była też żydowska fontanna, przy której zaopatrywali się w wodę dubrowniccy Żydzi.

Zaraz za Wielką Studnią Onofria na południu, na placu Paskaje Miličevića wznoszą się zabudowania dawnego żeńskiego klasztoru św. Klary (chorw. ženski samostan sv. Klare), powstałe na przełomie XIII i XIVw. Z powodu poszanowania, jakim się cieszył, uważany za najważniejszy spośród ośmiu zgromadzeń żeńskich Republiki Dubrownickiej. W 1432r. w części klasztoru otworzono sierociniec dla porzuconych dzieci. O dzieci troszczono się do szóstego roku życia, potem przygarniały je rodziny mieszczańskie. Sierociniec w klasztorze był jedną z pierwszych tego typu instytucji na świecie. Podczas trzęsienia ziemi w 1667r. klasztor uległ zniszczeniu, odbudowały go jednak władze miejskie. Kiedy miasto opanowały wojska napoleońskie, francuskie władze zamieniły go w stajnię i skład amunicji. Po II wojnie światowej klasztor został przerobiony na restauracje i kino letnie.

Po drugiej stronie ul. Placa, koło wejścia na mury obronne, stoi kościół św. Zbawiciela (chorw. crkva sv. Spasa). Ten niewielki kościółek został zbudowany przez Petra Andrijicia w latach 1520-28 w stylu renesansu lombardzkiego. W 1527 r. Piotr z Urbino namalował wewnątrz obraz "Wniebowstąpienie". Jest to jedna z nielicznych budowli Dubrownika, która przetrwała wielkie trzęsienie ziemi w 1667r.

Podłużny, jednonawowy kościół romańsko - gotycki z barokowym wystrojem wnętrza, zwrócony bokiem do ulicy, to część kompleksu klasztornego Franciszkanów (chorw. Franjevački samostan) z 1317r. W kościele warto zwrócić uwagę na kaplicę rodu Buniciów oraz grobowiec słynnego poety Ivana Gundulicia (1589-1639). Przy wejściu zwraca uwagę piękny portal, z pietą autorstwa miejscowych mistrzów. W przylegającym do kościoła późnoromańskim klasztorze znajduje się piękny dziedziniec, w którym kapitele podwójnych kolumn są zwieńczone rzeźbami. Największą atrakcją i ciekawostką klasztoru jest jednak zabytkowa apteka, która jest prawdopodobnie najstarszym obiektem tego typu w Europie. Początkowo służyła tylko mnichom, ale już w 1391r. otwarto ją dla całej społeczności miasta. Warte zwiedzenia jest także mieszczące się w kompleksie Muzeum Małych Braci (chorw. Muzej Male Braće), gdzie bardzo interesującym eksponatem jest wizerunek Dubrownika sprzed trzęsienia ziemi w 1667r.

Idąc ul. Celestina Medovića napotkać można basztę Gornji Ugao (chorw. kula Gornji Ugao) - unikalną strefę średniowiecznej odlewni metalurgicznej o powierzchni około 600m², działającej od XV do XVIIw. Zachowały się pozostałości architektoniczne, m.in. kuźni, basenów oraz miejsc składowania piasku. W odlewni produkowano dzwony, przedmioty codziennego użytku, armaty i armatnie kule o różnych rozmiarach na potrzeby Republiki Dubrownika, ale też eksportowano je w inne rejony Morza Śródziemnego i Bałkanów. Odlewnia jest jednym z najlepiej zachowanych miejsc tego typu w Europie.

Jednym z najpiękniejszych punktów widokowych jest najwyższa, najbardziej na północ wysunięta część fortyfikacji Dubrownika - baszta Minčeta z XIV i XVw., której pierwowzór wzniósł w 1319r. Nichifor Ranjina. Nazwa baszty pochodzi od nazwiska arystokratycznego rodu Menčetić, właściciela działki, na której stanęła baszta.

Wobec rozrastającej się potęgi imperium osmańskiego, wiele miast Dalmacji, w tym i Dubrownik, rozbudowywały systemy murów obronnych i fortyfikacji w celu ochrony przed ewentualnym atakiem tureckim. W XV i XVIw. miejski system obronny miasta został rozbudowany, by zapewnić ochronę nie tylko przed najazdem tureckim po upadku Konstantynopola w 1453r., ale również przed atakami Wenecji. W związku z tym podjęto decyzję o umocnieniu dotychczasowej baszty. Projekt przebudowy miał zostać przygotowany przez architekta z Florencji Michelozzo di Bartolomeo w stylu renesansowym. W 1464r. całość została ukończona przez lokalnego budowniczego Juraja Matejewa Dalmatinca.

Prowadząca na północ Brama Buže (chorw. Vrata Buže, od buža - "dziura"), znajdująca się przy ul. Boškovićeva, jest najnowszą z pięciu bram w murach miejskich Dubrownika. Jest pozbawiona ozdób, jest to po prostu wykończone łukiem przejście, stąd pogardliwa nazwa.

Spośród bram miejskich w Dubrowniku dwie - Peskarija i Ponte - prowadziły do portu, jedna - Pile - na zachód i jedna - Ploče - na wschód. Natomiast Republika Dubrownicka nigdy nie otworzyła kolejnej, wielokrotnie proponowanej bramy w północnej pierzei murów miejskich, najwyraźniej, by nie dopuścić do nieuniknionego w tej sytuacji osłabienia tej kluczowej ściany fortyfikacji. Dlatego bramę tę przebiło dopiero wojsko austriackie w 1908r., gdy mury utraciły wartość obronną. Bramę przebito, by oficerowie austriackiego garnizonu mieli bliżej z kwater w mieście do kortu tenisowego, urządzonego w częściowo zasypanej wtedy fosie.

O tym, że Dubrownik był miastem wielu kultur, świadczą liczne kościoły, cerkiew i synagoga. Cerkiew prawosławna wznosi się przy ulicy Od Puča, równoległej do Placa. Serbski kościół prawosławny wzniesiono w 1887r. w stylu serbsko - bizantyjskim. Wewnątrz można obejrzeć ekspozycję kilkudziesięciu ikon namalowanych w różnych stylach - od XV do XIXw. Synagoga, usytuowana przy ul. Žudioska, pochodząca z XVw., jest jedną z najstarszych w Europie.

Ze wschodniej strony ul. Placa zamyka Plac Luža. Jego nazwa pochodzi od tzw. Loggii Dzwonów, która znajdowała się w tym miejscu. Jej dzwony ostrzegały kiedyś mieszkańców miasta przed zbliżającym się niebezpieczeństwem, a także zwoływały Wielką Radę.

Z północnej strony Placu Luža stoi Pałac Sponza, zbudowany w latach 1516-22 według projektu miejscowego architekta Paskoje Miličevicia, przy udziale braci Andrijić. Niegdyś mieściły się tu urząd celny, skarbiec, mennica, bank, urząd miar, Akademia Dubrownicka, a nawet Muzeum Rewolucji Socjalistycznej. Za czasów Republiki Dubrownickiej na parterze pałacu spotykali się kupcy i politycy miasta. Pałac Sponza, reprezentujący oryginalny gotycko - renesansowy styl, przetrwał trzęsienie ziemi z 1667r. Dzisiaj mieści się w nim Archiwum Republiki Dubrownickiej (Arhiva Dubrovačke Republike) ze wspaniałą kolekcją manuskryptów (niektóre prawie tysiącletnie) oraz wystawą ukazującą dzieje Dubrownika. W głębi pałacu znajduje się niewielki dziedziniec z arkadami. Po jego lewej stronie urządzono przejmującą ekspozycję dotyczącą obrony Dubrownika przed armią serbską i czarnogórską w latach 1991-95.

Na środku Placu Luža wznosi się Kolumna Rolanda (chorw. Orlandov Stup) - średniowieczna kolumna z przedstawieniem rycerza Rolanda, którego posągi w średniowieczu stawiano jako znak wolności w wielu miastach Europy, tzw. miastach Rolanda. Figura Rolanda symbolizowała niezależność miasta, prawo do wolnego handlu oraz własnej jurysdykcji.

Pierwowzorem Rolanda jest Hruodlandus, hrabia marchii bretońskiej i siostrzeniec Karola Wielkiego, który brał udział w wyprawie wojennej do Hiszpanii przeciw Saracenom w 778r. i poległ w walkach w Pirenejach w bitwie w wąwozie Roncevaux. O wydarzeniu tym wspomina w kilku wersach kronikarz Karola Wielkiego Einhard w biografii władcy "Vita Carolo Magni" (pol. "Życie Karola Wielkiego"). Na kanwie tej historii powstał później średniowieczny francuski epos rycerski "Pieśń o Rolandzie" (fr. "Chanson de Roland"). Kult Rolanda przywędrował do Dubrownika, kiedy miasto znajdowało się pod ochroną króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego. Legenda Rolanda została zinternalizowana przez mieszkańców miasta. Powstała legenda o Rolandzie - obrońcy Dubrownika w walce z Saracenami, podczas której miał stoczyć zwycięski pojedynek z piratem zwanym Spuzente. W rzeczywistości oblężenie Dubrownika przez Saracenów miało miejsce ponad sto lat po śmierci bohatera.

W 1396r. Zygmunt Luksemburski, syn cesarza niemieckiego Karola IV, zatrzymał się w Dubrowniku po przegranej z Turkami i za 2 tys. dukatów podjął się ochrony miasta. Kolumna Rolanda miała symbolizować niezależność Dubrownika od Republiki Weneckiej. Senat miasta zlecił projekt rzeźbiarzowi z Lombardii Bonnino di Jacopo, który miał współpracować z artystami lokalnymi m.in. Antunem Dubrovčaninem. Kolumna została wzniesiona w 1419r., a pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1423r. Przez długie lata stanowiła symbol wolności Dubrownika. To przy niej odbywały się ważne zgromadzenia, tutaj obwieszczano wiadomości i publicznie karano przestępców. Obok rzeźby znajdował się drewniany maszt, na którym wywieszano flagę republiki kupieckiej, aż do przybycia Napoleona.

Długość prawego przedramienia Orlanda służyła jako oficjalny wyznacznik miary za czasów Republiki Dubrownickiej - był to tzw. łokieć dubrownicki (chorw. Dubrovački lakat; 51,2 cm). W 1825r. kolumnę przewrócił silny wiatr i przez następnych 50 lat tkwiła w jakimś magazynie. Kiedy ponownie ją postawiono, miecza nie skierowano, jak w przeszłości, na wschód - Turcy przestali być groźni, lecz na północ, wieszcząc, że stamtąd przyjdzie zagrożenie.

Obecnie przed pomnikiem dokonywane jest otwarcie dorocznego Letniego Festiwalu (chorw. Dubrovačke ljetne igre), jednego z największych festiwali w Europie i najważniejsze wydarzenie kulturowe w Chorwacji. Jest to święto folkloru, muzyki, opery i teatru. Wiele z tych przedstawień odbywa się pod gołym niebiem.

Od południowej strony Placu Luža, naprzeciwko pałacu Sponza, zachował się barokowy kościół św. Błażeja (chorw. crkva sv. Vlaha, ang. Church of Saint Blaise), pod wezwaniem patrona miasta Dubrownika. Został zbudowany na miejscu starszej romańskiej świątyni z XIVw. 26 lutego 1348r. podjęto decyzję o budowie kościoła św. Błażeja na Platea Communis, w miejscu, gdzie współcześnie znajduje się świątynia - naprzeciw ratusza miejskiego. Budowa nowego kościoła pod wezwaniem patrona miasta wyrażała polityczne apsiracje Dubrowniczan i uzyskanie niepodległości od Republiki Weneckiej. Kamien węgielny pod budowę świątyni położył arcybiskup Dubrownika Ilija Saraka.

Pierwotny, romański kościół wielokrotnie był przebudowywany w wyniku zniszczeń: trzęsienia ziemi (1667r.), pożaru (1706r.), trzęsienia ziemi (1979r.). Został też uszkodzony w wyniku działań wojennych w czasie wojny domowej (1991–1992) - najpoważniejszym zniszczeniom uległy dach i północna fasada barokowej świątyni.

Aktualny kształt i wyposażenie świątynia uzyskała w wyniku odbudowy po pożarze w 1706r. Odbudowa świątyni (1706–1715) przebiegała według planów weneckiego budowniczego Marino Gropelliego, który wzorował się na kościele św. Maurycego w Wenecji. Kościół posiada bogato zdobioną fasadę z portalem z szerokimi kolumnami. Centralna przestrzeń kościoła sklepiona jest kopułą. W głównym ołtarzu, wykonanym z marmuru, znajduje się srebrna rzeźba św. Błażeja z XVw., przedstawiająca siedzącą postać w biskupich szatach, trzymającą w rękach makietę miasta sprzed trzęsienia ziemi w 1667r. Rzeźba przetrwała wszystkie zniszczenia. Figura świętego jest romańską pozostałością, jednak całe wnętrze świątyni jest przede wszystkim wspaniałym przykładem bogatego baroku.

Głównym świętem świątyni jest odpust parafialny obchodzony 3 lutego, w dniu liturgicznego wspomninaia św. Błażeja.

Stojąc na Placu Luža, widać wieżę zegarową z 1444r., mierzącą 31m wysokości. Zegar został wykonany z metalu przez Lukę Mihočina. Specjalne figury, które wydzwaniają godziny, pierwotnie były drewniane, jednak w 1478r. zastąpiono je rzeźbami z brązu, które z czasem zzieleniały (miejscowi mówią na nie "zelenci"), a dzisiaj są symbolem przemijającego czasu. W 1506r. Ivan Rabljanin, producent armat na dubrownickich murach, odlał dzwon, który został tu umieszczony. Trzęsienie ziemi z 1667r. poważnie nadszarpnęło stabilność wieży, która odtąd zaczęła się coraz bardziej przechylać. Rekonstrukcja była nieopłacalna, dlatego w 1929r. zbudowano identyczną dzwonnicę i postawiono ją na miejscu pierwowzoru. Zegar ma aż 12 wskazówek, z których tylko jedna pokazuje godziny, a pozostałe fazy księżyca. Nie ma natomiast wskazówki minutowej, co jest bardzo typowe dla Chorwatów żyjących "polako", tzn. powoli. Dalmatyńczycy się nie spieszą. Wszak w Dubrowniku czas liczy się w godzinach, a nie minutach.

Tuż przy wieży wznosi się XVIII-wieczny budynek Straży Głównej.

Przy ulicy Pred Dvorom, odbiegającej od Placu Luža na południe, mieści się Pałac Rektorów (chorw. Knežev dvor). Początkowo na jego miejscu stał zamek obronny z XII-XIIIw., zniszczony na skutek eksplozji prochu w 1435r. Po trzęsieniu ziemi w 1667r. mistrzowie z Korčuli zbudowali tu pałac w stylu renesansowym. Za czasów Republiki Dubrownickiej mieściły się w nim najważniejsze urzędy. Rektor, w trakcie piastowania najwyższej godności państwowej, bezgranicznie poświęcał się służbie: mieszkał w pałacu sam i nie mógł go opuszczać za wyjątkiem przyczyn związanych ze sprawami urzędowymi. W Pałacu Rektorów mieściło się także więzienie, arsenał broni oraz specjalna sala, w której odbywały się zebrania Wielkiej Rady i Senatu.

Pałac Rektorów przypomina wenecki Pałac Dożów. Fasadę od strony ulicy podpierają kolumny z korčulańskiego marmuru z pięknie zdobionymi kapitelami. Wewnątrz znajduje się dziedziniec z krużgankami, na którym latem odbywają się koncerty muzyki klasycznej. Nad drzwiami do sali, w której gromadziła się Wielka Rada, widnieje łaciński napis: "Zapomnijcie o sprawach osobistych - dbajcie o sprawy publiczne". To niezwykłe, ale w wypadku dubrownickich rektorów maksyma ta nie była tylko pustym frazesem. Historyczną pamiątką jest także zegar, który zatrzymał się na godzinie 5.45, kiedy to, po wkroczeniu wojsk marszałka Marmonta, Republika Dubrownicka przestała istnieć. Dzisiaj w pałacu mieści się Muzeum Miejskie (chorw. Gradski muzej), prezentujące kolekcję ceremonialnych ubiorów, a także portretów, przedstawiających słynnych mieszkańców Dubrownika. Śledząc galerię portretów, ma się doskonałą okazję do zaobserwowania, jak niekorzystny wpływ na wygląd fizyczny może mieć zawieranie małżeństw w obrębie zaledwie kilku rodów, co w dawnym Dubrowniku powszechnie praktykowano, gdyż środowisko możnych było niezwykle hermetyczne. Bardzo prawdopodobny jest więc fakt, że właśnie brak dopływu "świeżej krwi" spowodował, że urodzeni w Dubrowniku często byli geniuszami o niebywałych możliwościach intelektualnych, ale jednocześnie nieco zdeformowanymi fizycznie.

Na zachód od Pałacu Rektorów odchodzi niewielka uliczka Gundulićeva Poljana, którą po chwili dochodzi się do miejskiego targowiska. W środku placu króluje rzeźba Ivana Gundulićeva, słynnego poety pochodzącego z Dubrownika, który wsławił się głównie jako autor poematu "Osman", opiewającego walki pod Chocimiem. Postument pomnika poety ozdabiają cztery płaskorzeźby, przedstawiające sceny z poematu - można się doszukać wizerunków króla Jana III Sobieskiego i hetmana Chodkiewicza.

Na południowym krańcu ul. Pred Dvorom, na niewielkim wzgórzu, stoi katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (chorw. Dubrovačka katedrala Uznesenja Marijina lub Stolna crkva Velike Gospe), główna świątynia rzymskokatolickiej diecezji dubrownickiej w Chorwacji.

Jest to barokowy, nakryty kopułą kościół, zbudowany w latach 1671–1713, zaprojektowany przez Buffaliniego z Urbino. Oczywiście przed XVIIIw. na miejscu katedry znajdowały się starsze świątynie. Pierwsza z nich powstała już w VIIw., a w XIIw. stał tu kościół romański, według legendy ufundowany przez angielskiego króla Ryszarda Lwie Serce w podzięce za cudowne ocalenie w drodze powrotnej z wyprawy krzyżowej, kiedy statek jego rozbił się o pobliską wyspę Lokrum.

We wnętrzu świątyni wyróżnia się wykonany z fioletowego marmuru ołtarz św. Jana Nepomucena. Cenne obrazy to dzieła Andrea del Sarto, Parmegianina, Jana Padovano i Jacopo Palmy Młodszego. W ołtarzu głównym znajduje się poliptyk stworzony przez Tycjana i jego uczniów, przedstawiający Wniebowstąpienie Najświętszej Marii Panny. W katedrze można również zobaczyć grobowiec znanego chorwackiego fizyka, astronoma i geodety rodem z Dubrownika - Ruđera Boškovicia. Często odwiedzany przez turystów jest także tutejszy skarbiec, kryjący podobno relikwie św. Błażeja, o których William Szekspir wspomniał w dramacie "Wieczór Trzech Króli".

Nieco na południe od Placu Gundulićeva mieści się jezuicki kościół św. Ignacego (chorw. crkva sv. Ignacija). Wzniesiony został w latach 1699-1725 jako barokowy jednonawowy kościół z reprezentacyjną fasadą, według projektu włoskiego architekta Andrei Pozzo, wzorowany na kościele św. Ignacego w Rzymie. Świątynia znajduje się na placu, zwanym Poljana Ruđera Boškovića, na który wchodzi się monumentalnymi schodami z 1738r., dziele Pietra Passalacque, wzorowanymi na Schodach Hiszpańskich.

W środku kościoła zachwycają boczne ołtarze, a na prawo od wejścia model groty z 1885r., poświęcony Marii z Lourdes, jeden z najstarszych tego typu obiektów kultowych w Europie. Spośród fresków szczególnie wyróżniają się dzieła włoskiego malarza - Gaetano Garcii, przedstawiające sceny z życia założyciela zakonu jezuitów i patrona kościoła, św. Ignacego Loyoli.

Przy świątyni stoi dzwonnica, w której zachował się najstarszy dzwon w Dubrowniku, odlany w 1355r.

Obok przykuwa uwagę barokowy budynek kolegium jezuickiego Collegium Ragusinum z 1735r., a obecnie Biskupiego Gimnazjum Klasycznego im. Ruđera Boškovića.

Brama Ponte (chorw. Vrata Ponte), jedna z pięciu bram w murach miejskich, zbudowana w 1476r., znajduje się tuż na południe od Pałacu Rektorów. Prowadzi z placu Marina Držića do Starego Portu.

Muzeum Marina Držića (Kazalište Marin Držić) to placówka poświęcona jednemu z największych chorwackich poetów - Marinowi Držićowi (1508-67) - i jedyne w Chorwacji muzeum teatru.

Fort - baszta św. Jana (chorw. Tvrđava Sveti Ivan lub Svetog Ivana) znajduje się we wschodnim narożniku murów miejskich. Stoi na cyplu, będącym od strony starego portu (chorw. Stara luka) jednym z nabrzeży (chorw. mul), zamykającym od południa zatokę, naprzeciwko fortu Revelin. Jego funkcją była obrona portu.

Na cyplu pierwotnie stał mały fort na planie czworokąta, zwany najpierw fortem Gundulićeva (chorw. Gundulićeva Tvrđava), a później fortem św. Jana, od stojącego obok kościoła św. Jana. Między tym fortem, a basztą świętego Łukasza po przeciwnej stronie portu rozciągano łańcuch blokujący port. W 1346r. w sąsiedztwie fortu Gundulićeva, w ciągu murów miejskich wzniesiono basztę zwaną "na nabrzeżu" (chorw. Tvrđava od Mula), sąsiadującą z bramą portową (chorw. Vrata od Mula). Na początku XVw. przed fortem Gundulićeva urządzono niski półkolisty bastion. W latach 1500-1552 wzniesiono na cyplu nowy, wielki fort, włączając do niego całkowicie dawny fort i bastion. W latach 1552-1557 nowy fort połączono z basztą "na nabrzeżu", również rozbudowaną. W nowej budowli mieścił się magazyn prochu. Obecnie fort św. Jana mieści Muzeum Morskie, oceanarium i Instytut Morza i Wybrzeża. Na tarasie odbywają się przedstawienia teatralne.

Brama Peskarija (chorw. Vrata Peskarija, również Velika vrata - Wielka Brama, Vrata od Ribarnice - Brama na targ rybny) to największa brama miejska, jedna z pięciu bram w murach miejskich. Znajduje się tuż na północ od Arsenału, na przedłużeniu głównej ul. Placa. Prowadzi z placu przed Pałacem Rektorów do Starego Portu, wprost na plac, na którym do drugiej połowy XIXw. handlowano rybami, stąd jej nazwa. Została zbudowana w latach 1381-1387 w stylu gotyckim. Dwukrotnie, w 1632r. i w 1785r., miasto planowało dobudowę bramy zewnętrznej, ale ostatecznie do niej nie doszło. We wnęce nad bramą stoi posąg świętego Błażeja.

Północno - wschodnie krańce Starego Miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie bramy Ploče, zajmują zabudowania kompleksu klasztoru Dominikanów (chorw. Dominikanski samostan), stanowiące przykład eklektycznej budowli, w której wyraźnie dominują gotyk i renesans. Dość rozległy klasztor zaczęto wznosić w 1228r., wówczas także przebudowywano mury obronne. We wschodnim skrzydle jest usytuowane muzeum, w którym można zobaczyć ciekawą kolekcję malarstwa miejscowych artystów. Interesująca jest także zbiór biblioteczny muzeum, który przez stulecia gromadzili i konserwowali dominikanie.

Brama Ploče (chorw. Vrata od Ploča, dawniej Vrata sv. Luke - Brama św. Łukasza), składająca się z bramy zewnętrznej i wewnętrznej, znajduje się w północno - wschodnim narożniku murów miejskich, w sąsiedztwie baszty św. Łukasza. Prowadziła niegdyś do przedmieścia Ploče (dziś część dzielnicy Dubrownika Ploče-Iza Grada).

Bramę zewnętrzną zbudowano w 1450r. według projektu Simona della Cava. Rok wcześniej przerzucono przez fosę jednoprzęsłowy most, wzorowany na dawnym moście sprzed bramy Pile, ale częściowo zwodzony.

Brama wewnętrzna została zbudowana w stylu romańskim, na jej tympanonie zachowało się romańskie popiersie św. Błażeja. Brama wewnętrzna miała niecałe 2m szerokości i była najwęższa z bram Dubrownika. Pod koniec XIXw. Austriacy poszerzyli ją poprzez przebicie dodatkowego przejścia. Stoi nad nią baszta Asimon.

Przejście z bramy zewnętrznej do wewnętrznej biegnie wzdłuż ściany fortu Revelin, obok niewielkiego placu Trg Oružja.

Tuż za bramą Ploče, na zewnątrz obwodu murów miejskich, wznosi się fort Revelin (chorw. Tvrđava Revelin) - duża twierdza na planie nieregularnego czworokąta, zbudowana w latach 1463-1551 według projektu Antonio Ferramollino z Bergamo, który został w tym celu przysłany z Hiszpanii przez admirała Dorię. W czasie budowy obowiązywał przepis, że każdy przybywający do Dubrownika drogą morską musi przynieść kamień o wadze własnego ciała. Fort przetrwał katastrofalne trzęsienie ziemi w 1667r., po którym stał się siedzibą skarbca katedralnego, skarbu miasta i władz Republiki Dubrownickiej. W latach 1983-86 prowadzono tu owocne badania archeologiczne. Obecnie służy jako scena przedstawień i koncertów.

W południowo - zachodniej części Starego Miasta, w dwupiętrowym budynku dawnego XVI-wiecznego spichlerza, największego w obrębie murów miejskich, znajduje się Muzeum Etnograficzne (chorw. Etnografski Muzej Rupe), nazywane potocznie Rupe, co po chorwacku oznacza "dziury". To nietypowe miano wywodzi się stąd, że niegdyś w znajdujących się pod spichlerzem 15 studniach, wykutych w skale, przechowywano ziarno. Każda ze studni mogła pomieścić około 1200 t zboża, które było konserwowane w stałej temperaturze 17,5°C. Gromadzone tu zapasy pozwalały mieszkańcom przetrwać podczas ewentualnych oblężeń. W muzeum można zobaczyć ekspozycję strojów ludowych oraz wystawę poświęconą rolnictwu.

Najlepszym punktem widokowym w Dubrowniku jest bez wątpienia Wzgórze Srđ, znajdujące się 412m n.p.m., które góruje nad miastem od strony północnej. Obecnie znajduje się tu stacja telewizyjna.

Na samym szczycie znajduje się biały krzyż górujący nad miastem, sprzed którego roztaczają się najlepsze widoki. Stąd jak na dłoni widać Stari Grad i nieco po prawej młodsze dzielnice miasta. Przy dobrej widoczności na horyzoncie widać kontury Włoch. Z daleka widoczna jest twierdza Marmonta wybudowana w 1806r. z rozkazu napoleońskiego generała o takim nazwisku. Można stąd wypatrzyć podłużny budynek w północnej części Dubrownika, wzniesiony poza murami Starego Miasta. Za czasów Republiki Dubrownickiej mieścił on izolatki dla marynarzy. Po długich rejsach odbywano tam przymusowe kwarantanny, aby nie szerzyć w mieście ewentualnych epidemii.

Charakterystyczne trzy łuki w budynku przy fortyfikacjach od strony Ploče to pozostałości stoczni. Tradycja głosi, że gdy budowano statek, wejścia do stoczni zamurowywano, żeby nie było wiadomo, czy budowany jest statek handlowy, czy też wojenny. Dopiero przy wodowaniu burzono mur w łukowatych wejściach i pokazywano gotowe dzieło.

Po lewej stronie z turkusowego Adriatyku wynurza się wyspa Lokrum, nazywana Wyspą Miłości. Po prawej stronie dostrzec można wyspy Elafickcie, za nimi Pelješac i Korčulę, a na lewo od nich Mljet. Od strony parkingu, z tyłu, widać granicę z Bośnią i Hercegowiną i schodzące do morza kolejne pasma gór Czarnogóry aż do granicy z Albanią.

Szczególnie wyjątkowo i pęknie wygląda wieczorna panorama wybrzeża i Dubrownika. Uroku wieczornemu widokowi dodają podświetlone maszty jachtów zakotwiczonych w porcie oraz światła samolotów startujących z lotniska w Čilipi.

Tak jak wiele miejsc na terenie byłej Jugosławii, tak i Wzgórze Srđ ma za sobą kawałek ponurej historii. To właśnie z tego wzgórza, podczas wojny domowej, miasto Dubrovnik ostrzelane było przez Czarnogórców.

Na wzgórzu usytuowany jest Fort Imperial (chorw. Utvrda Imperial) z XVIIIw., jeden z symboli walki o niepodległość Chorwacji. Podczas ataków w 1991r. twierdza została poważnie uszkodzona i znaczna jej część spalona. W twierdzy znajduje się muzeum poświęcone oblężeniu Dubrownika (chorw. Muzej Domovinskog rata), wcześniej była to bezpłatna wystawa. W muzeum zaprezentowane są eksponaty związane z wojną o niepodległość. Informacje o wojnie podane są w przystępny sposób, uzupełnione o materiały wizualne, zdjęcia i filmy.

Na szczycie mieści się również restauracja "Panorama" z bogatym menu, amfiteatr mieszczący około 120 osób, sklepik z pamiątkami. Obok restauracji znajdują się ruiny starej kolejki, zniszczonej podczas ostatniej wojny.

Panorama Dubrownika widziana ze wzgórza Srđ to jedno z najczęściej fotografowanych miejsc w Chorwacji. To właśnie tutaj wielu zakochanych wybiera się na randki oraz oświadcza się sobie.

W lipcu 2010r. ponownie została oddana do użytku kolejka linowa na Wzgórze Srđ i po latach przerwy spowodowanej jej zniszczeniem w czasie ostatniej wojny powróciła jedna z największych atrakcji okolic Dubrovnika. Wagonik zabiera jednorazowo do 30 pasażerów i w ciągu niespełna 4 minut pokonuje dystans 778m, osiągając górną stację na wysokości 405m n.p.m. Kolejka zatrzymuje się na niższym placu widokowym. Wyższy znajduje się tuż nad nim, wystarczy tylko przespacerować się schodkami do góry.